کارگاه آموزشی : خلاصه ای از تاریخ باغ سازی کار:www.payaname.com

تاریخ تحولات باغسازی 1- بین النهرین 2- مصر 3- یونان 4- روم 5- توسعه باغسازی در قرون وسطی 6- دوران انسانگرایی 7- دوره باروک 8- عصر روشنفکری

بین النهرین : در دوران باستان این سرزمین مبین نوع ارتباط انسان با طبیعت پیرامونش بوده و ویژگی های این رابطه را عناصر زیر تشکیل می داده است. 1- احترام به محیط طبیعی و تقدیس آن ، انسان را موظف می ساخت که تمامی فعالیتش را با طبیعت هماهنگ سازد. 2- تقدیس طبیعت ، موجب می شد که انسان خود را نگهبان آن بپندارد و تمامی عملیاتش را با عناصر آن (خطوط ، نور و رنگهای طبیعت) همگون و هماهنگ سازد. 3- زمین به عنوان "زمین مادر" منبع و منشا تمامی خوبی ها و زایش ها و بقای هستی تلقی می شد. 4- آب نیز عنصری برای تولید و بقا محسوب می شد و برای رویاندن و ایجاد خنکی به کار می رفت و اهمیتی تمثیلی و معنوی داشت. نگرش و اعتقادات موجود در این زمینه ، در باغهای معلق یا پردیس های بابل تجلی یافته.

مشخصات باغهای معلق بابل: 1- دارای محوری بودند که با دو رد یف درخت احاطه می شده و از میان آنها جوی آبی می گذشت. 2- از قدیمی ترین باغهای کهن جهان می باشد ، قبل از میلاد مسیح و همزمان با شروع سلسله پادشاهان پارسی احداث شده است ، و یکی از عجایب هفتگانه جهان محسوب می شود. 3- باغ مذکور به شکل هرم ساخته اند و این هرم را تراس بندی کرده و طبقات و تراسها را از وسط پلکانهای عظیم به یکدیگر مربوط ساخته بودند. 4- در هر تراس درختان و درختچه ها و درختان گلدار فراوان کشت نموده بودند تا باغ به شکل یک کوه پر درخت درآید. 5- این باغ نه تنها به خاطر زیبایی بلکه به خاطر پیچیدگی ساختمان و نحوه آبیاری آن حائز اهمیت می باشد.

مصر ویژگیهای سرزمین مصر : مصر ویژگیهای سرزمین مصر : 1- طبیعت پایه الهام معماری بنای معابد مصری به شمار می رفت. به نحوی که مونومانها (اهرام ، معابد و ...) تقلیدی از کوه و جهت نزدیکی به خورشید است ستونها تقلیدی از نخل و سر ستونها تقلیدی از گلهای نیلوفر(Lotus) و پاپیروس (Papyrus) . 2- معبد دیرالبحری ، نمونه ی بارزی از مهماری این دوره است که تراسهای آن با آمفی تئاتر طبیعی آمیخته شده است. 3- سیستم باغسازی در مصر باستان ، قطعات مسطح مستطیل شکلی بودند و گیاهان در آن با فرم منظمی گاشته می شدند. 4- باغ ها با کانالهای آبی که نخلهای کوتاهی کنار آن کاشته شده بود به قسمتهای متعدد به صورت شطرنجی تقسیم می شدند. 5- طراحی این باغها تحت تاثیر عوامل اقلیمی و محیطی آنها قرار داشت و باغها مکانی برای زندگی خصوصی محسوب می شدند. 6- باغ مصری دوران باستان ، الگوی مشخصی برای باغسازی در غرب بوده است.

یونان (از قرن پنجم تا چهارم پیش از میلاد) ویژگیهای سرزمین یونان: یونان (از قرن پنجم تا چهارم پیش از میلاد) ویژگیهای سرزمین یونان: 1- شیوه معماری و نوع استقرار معابد در بستر طبیعت به گونه ای بوده که به فضا ، ابعاد و مضامین نمادین (سمبلیک) می بخشیده است. 2- نظم هندسی معابد ، در کنار نظم طبیعت شکل می گیرد و با آن ادغام می شود. مانند معبد اکروپلیس در یونان (واقع روی تپه) و معبد Peastum در ایتالیا (واقع در زمین ساف). 3- با توجه به تفکر راسیونالیستی حاکم در این دوران ، شهرها به عنوان ملاک زیبایی شناخته می شدند نه طبیعت و باغ ها. بر این مبنا لذت بردن از عناصر طبیعی در یونان باستان ، غیر منطقی و غیر قابل تعریف شناخته شده بود. 4- باغسازی بعد از اسکندر اهمیت یافت و با تسلط رومیان بر یونانیان توسعه پیدا کرد اولین باغ عمومی یا پارک در یونان کهن احداث گردید.

روم (از اواخر قرن چهارم قبل از میلاد تا قرن پنجم بعد میلاد) ویژگیهای سرزمین روم: 1- نوسازی در منظر طبیعی ، با کاشت متقارون درختان و جستجوی فرم های هندسی برای المان های طبیعی همراه بود. 2- باغ های رومی مانند تابلوی طراحی شده ای بودند که با مجسمه قهرمانان ، فواره ، استخر و معابد آراسته می شد. 3- ویلا – باغ در این دوره بعنوان مکانی برای تفریح و اقامت اشراف در خارج از شهر فرم خاص منظر رومیان را آشکار می ساخت. 4- در "ویلا – باغ" ها عناصر معماری مثل آب ، مجسمه و ... با گیاهانی که به یاری تکنیک (Are-Topiaria) شکل می یافتند ، ترکیب می شدند. گیاهان با این تکنیک به صورت متنوعی هرس می شدند و به اشکال مکعب ، استوانه ، کره و ... در می آمدند.

Are-Topiaria

توسعه باغسازی در قرون وسطی 1- با سقوط امپراطوری روم ، به مدت دو قرن باغبانی و باغسازی افول کرد و فقط در دیرها توسط راهب ها یا راهبه ها انجام می گرفت. 2- در قرن نهم و دهم میلادی به دیرها نیز توجه ای نمی شد و دوباره هنر باغبانی فراموش شد 3- در قرن یازدهم میلادی "نورمن"های انگلیسی به مذهب روی آوردند و دیرها دوباره رونق گرفت و باغبانی مورد توجه قرار گرفت 4- در قرن هفدهم میلادی هانری ششم پادشاه انگلستان دیرها را تعطیل کرد و به باغسازی دیرها نیز خاتمه داد.

دوران انسانگرایی (از قرن پانزدهم تا اواخر قرن شانزدهم) ویژگی های دوران انسان گرایی: 1- احیا دوران باستان و فراگیری روش طراحی معماری و باغسازی کهن ، در ترکیب معماری و طبیعت این دوره ، صحنه آرایی باغ دوران باستان (استفاده از ترس بندی ها ، پله ها ، آب نماها ، مجسمه ها و بهره گیری از تکنیک Are-Topiaria) مورد تقلید و الهام طراحان واقع می شد. 2- ابداع تکنولوژی و منسوخ شدن سیستم تعاونی ها ، تقسیم کار اجتماعی را با دگرگونی های نوینی همراه ساخت و معمار به عنوان طراح پذیرفته شد. 3- وحدت فضا بوسیله پرسپکتیو با تعیین یکی نقطه گریز مرکزی شکل گرفت. به این طریق ، جلوه های مختلف فضا دسته بندی گردید و در یک سیستم منطقی و عقلانی نظم داده شد. 4- حضور منظره در آثار نقاشی به صورت توجه به طبیعت تجلی می یابد که نمونه ی آن را می توان در تابلوهای رافائل ، لئوناردو داوینچی و بوتیچلی مشاهده کرد. 5- مفهوم منظر زیبا سبب به وجود آمدن "ویلا – باغ - منظر" شد که ضرورت استقرار بنا به سوی محیط اطراف را مطرح ساخت. در طراحی این باغ ها سعی گردید در فراسوی باغ و زاویه دید ، قرار داده شوند.

نمونه های "ویلا – باغ - منظر" 1- ویلا مدیسی (Medici) در سال 1458 توسط میکلوتسو(Michelozzo) در دامنه تپه فلورانس ساخته شد. 2- ویلاهای پالادیو(Palladio) در سال 1500 در استان ونتو(Vento) ساخته شد. 3- ویلا ماداما (Madama) در سال 1519 توسط رافائل در داخل جنگل و کنار رودخانه(Tevere) طراحی شد. 4- ویلا لانته(Lante) در سال 1564 بوسیله معمار بزرگ قرن شانزدهم "وینولو"(Vignolo) در بانایا (Bagnaia) احداث شد. 5- ویلا(D"Este) دسته در سال 1550 توسط پیرولیگوریو(Ligprio- Pieio) در تیولی(Tivoli) نردیک روم طراحی شد

نمونه های "ویلا – باغ - منظر Lante Medici

دوره باروک (قرن هفدهم): 1- در هنر و معماری این دوره ، توجه به پرسپکتیوهای با نظم گریز در بینهایت جایگزین فضاهای با پرسپکتیو مرکزی و محدود دوره رنسانس (قرن شانزدهم) می شود. 2- آثار دوره باروک از فضاهای نمایشی با پرسپکتیوهای نامحدود تشکیل شده و ترکیبی از فضاهای متضاد ایستا و پویا را ارائه می دهند 3- در نقاشی های منظر این دوره محیط فیزیکی طبیعت با مونومان های باستانی مثل معابد یا خرابه های روم باستان ترکیب شده. 4- اکثر هنرمندان این دوره از منظر به عنوان پس زمینه ای برای بیان موضوع اصلی آثارشان که عمدتا بناهای باستانی ، افسانه ای و اساطیری بود ، استفاده می کردند. 5- باغ های این دوره با توجه به شکل گیری اشرافیت جدید به صورت "ویلا پارک" تجلی یافته است.

نمونه های "ویلا پارک" 1- ویلا آلدوبراندینی (Aldobrndini) در سال 1598 در فراسکاتی(Frascati) نزدیک شهر روم ساخته شد. 2- ویلا گامرایا در سال 1650 در "لوکا" احداث شده.

عصر روشنفکری (قرن هجدهم): 1- قرن هجدهم ، دوران دگرگونی عظیم اجتمایی – سیاسی ، پیشرفت های تکنیکی ، تاریخ گرایی و باستان شناسی ، اعتقاد نامحدود به علم و دانش و ترویج فرهنگ و آموزش عمومی شناخته می شود. 2- فضاهای نوین شهری مثل میدان ، بلوار و ... در کنار باغهای عمومی و گردشگاه ها شکل می گیرد. المان گیاهی وارد فضاهای شهری می شود. 3- "ویلا – پارک - منظر" شاخص منظره سبزی این دوره شناخته می شود.

ویژگی های منظر در قرن هجدهم: 1- اصول طراحی لونوتر(LeNotre) که بر استفاده ماهرانه از محور ، تقارن ، و پرسپکتیو نامحدود ، ترکیب تضادها و کنترل زوایای دید تاکید دارد ، با طراحی فضاهای شهری این دوره هثل میدان ، خیابان ، گردشگاه ها و ... تاثیر چشمگیری نهاد. 2- احداث میادین شهری 3- رواج المان گیاهی 4- مهمترین آثار منظر این دوره ویلا جولیا (Villa Giulia)در پالرمور در جنوب ایتالیا

باغ در فرهنگهای مختلف 1- باغسازی فرانسه 2- باغسازی انگلستان 2- باغسازی انگلستان 3- باغسازی ایتالیا 4- باغسازی خاور دور

باغسازی فرانسه : باغسازی فرانسه با رواج معماری "شهر – کاخ – پارک – منظر" دارای ویژگی زیر است. 1- معماری منظر محل اقامتگاه شاهان و اشراف فرانسه در این دوره به حد کمال خود رسید 2- ایجاد شکل های منظم هندسی متقارن با خطوط مستقیم که منجر به تشکیل پرسپکتیو با نقطه گریز در بینهایت می شد ، از اصول اولیه طراحی منظر محسوب می شد. 3- فرم معماری منظر در این دوره ، شهر را نیز تحت تاثیر قرار داد (طراحی اقامتگاه ریشلیو در جنوب فرانسه شامل شهر ، میدان ، قصر ، پارک) 4- دو مجموعه "و- لو- ویکونت"(Vaux-Le-Viconte) و "ورسای" (Versaille) از آثار "لونوتر" (Le Notre) شاهگار معماری منظر این دوره است.

آثار "لونوتر" (Le Notre) Vaux-Le-Viconte Versaille

باغ سازی انگلستان : 1- سالهای میانی قرن هفدهم دوران انقلاب بود تجرابه گرایی که جنبش فلسفی بود توانست علم را منقلب کند و تاثیر عمیق بر طراحی باغ داشته باشد. 2- از ویژگی های اصلی قرن هجدهم به کارگیری سبکهای باستانی بود. 3- جنبش "هنر و پیشه" از سال 1890 میلادی 4- دهه 1990 میلادی معماران مطالعه نظم های کلاسیک را دوباره از سر گرفتند. طراحان باغ نیز الهامات جدیدی از معانی ، و پیکر نگاری و کنایه کسب کردند.

باغ سازی ایتالیا : 1- در ایتالیا باغهایی با وسعت بسیار زیاد و تراس بندی به نوعی متاثر از سبکهای معماری همراه با مجسمه ها ، درختان و درختچه های دائمی و گلکاری های حاشیه ای در فضایی باز مرسوم شده بود. 2- باغ های ایتالیایی خود راهنمایی در قرن پانزدهم و شانزدهم برای احداث باغها و پارکها در اروپا شد.

باغ سازی خاور دور: 1- باغ های اولیه در ژاپن بسیار ساده و از مجموعه آبگیرها ، جزیره ها و نهرها تشکیل شده بود. 2- در طرحهای هر قسمتی از باغ نمایانگر گوشه ای از طبیعت است. 3- توجه به اشکال مختلف سنگها و طرز قرار گرفتن آنها ، آب ، گیاهان زینتی و ایجاد رابطه خاص بین آنهاست. 4-در طبیعت باغهای ژاپنی یک سنگ کاملا منظم و صاف بکار نمی رود بلکه اشکال نامنظم و سطوح مختلف سنگهاست که زیبایی را ایجاد می کند. 5- شکل قرار گرفتن سنگها خود نشانه حرف ، معنا ، یا سمبلی است. 6- سنگهای بزرگ و بلند نشانه کوه ، سنگهای تیره با شکستگی های مختلف را به معنای آتش ، سنگهای کوچک صاف و یا گرد را به معنای تپه و سنگهای مستطیلی شکل و صیقلی را به مفهم آبهای آرام می دانند. 7- مواد اصلی در خاور دور شامل سنگ و آب (آبگیر ، آبشار ، مرداب ، نهرهای کوچک همراه با پل)می باشد. کفپوشهای پیاده روها را از سنگ ، قلوه سنگ و یا سنگهای شکل گرفته شده تزئین می کنند.

برخی از نکات ممتاز باغ سازی چینی : 1- ترکیب آبنماها با خشکی 2- تمرکز در جزئیات و ریزکاریها 3- اعوجاج مسیرها 4- استفاده از ساختمانهای شاخص در زمین مثل کوشکها 5- استقرار دادن مکانهای منظره ای در داخل طرح کلی باغ 6- بکار بردن باغ برای عملکردهای متعدد 7- گوناگونی در چشم اندازهای طبیعی 8- توانایی تحریک و تهیج

باغسازی در ایران خصوصیات باغسازی در ایران (از قرن پنجم پیش از میلاد تا قرن هفتم بعد از میلاد) : 1- در ایران باستان مانند تمدن بین النهرین ، باغ تصویری از جهان جاودانه بود. 2- در باغهای ایران باستان ، کاشت درختان به صورت منظم بوده و درختان میوه در کنار گیاهان معطر قرار می گرفته است. 3- رویهمرفته منشا این نظم با سنن بابل و مصر پیوند داشت. 4- ترسیم هندسی باغهای ایرانی که بوسیله دیوار محصور می شد ، یادآور باغهای مصری بود. 5- نظم هندسی این باغها از اصل تقارن پیروی می کرد که مفاهیم افسانه ای و عرفانی داشته است. در دوران ساسانیان باغها بنا به تصویری که از آفرینش جهان وجود داشت ، به چهار قسمت تقسیم می شده است ، که در تقاطع این محورها ، کوشک قرار می گرفت. 6- در تمدن ساسانیان ، نظم هندسی باغ ، ایده جهان را تداعی می کرد و حفاظت از زمین و محیط مقدس شمرده می شد. 7- باغها در مجموع مکانهای سحرآمیزی به شمار می رفتند که هم شهر بودند و هم بهشت. این مکانها در عین حال ، نماد خنکی ، حاصلخیزی و تولید محسوب می شدند. 8- "باغ – بهشت" ها نمایانگر یگانگی آسمان و زمین بودند و با ایجاد نظم در زمین ، نظم خدایی جستجو می شد. 9- انتقال آب به داخل باغ ، زندگی بخشیدن به آن ، محدود ساختن آن در میان دیوارها و ... نوعی ایجاد نظم شناخته می شد که محیط باغ را از آشفتگی بیرونی جدا می ساخت.

مهمترین باغهای ایران: 1- باغهای تیموری 2- باغهای صفوی یا شاه عباسی 3- باغهای قاجاری

منابع و مواخذ ] 1 [ ترنر ، تام – شهر همچون چشم انداز – ترجمه فرشاد نوریان –انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری – 1376 ] 2 [ جودت ، محمد رضا – جزوه درسی پارک دولاویلت – سال تحصیلی 75-1374 ] 3 [ پیرنیا ، محمد کریم – معماری اسلامی ایران – تدوین غلامحسین معماریان – 1371 ] 4 [ روحانی ، غزاله – طراحی باغ و احداث فضای سبز ] 5[ گاردنر ، هلن – هنر در گذر زمان – ترجمه محمد تقی فرامرزی – انتشارات آگاه – چاپ سوم – زمستان 1374 ] 6[ ویلبر ، دونالد – باغهای ایران و کوشکهای آن – بنگاه نشر و ترجمه – چاپ اول - 1350 ] 7[ ترابی ، عارف – مجتمع تفریحی توریستی کوثر – پایان نامه کارشناسی ارشد – دانشگاه آزاد اسلامی تبریز – 1379 ] 8[ بهبهانی ، هما – از باغ های دیروز تا پارک های امروز – مجله شهرداریها – شماره 11 فروردین 1379 – صفحات 27 ، 28 ، 29 ، 30 ] 9[ شایان ، حمید رضا ؛ قاری پور ، محمد – طراحی منظر در معماری ژاپن – مجله معماری و شهرسازی – شماره 65/64 – فروردین 1381 صفحات 118 ، 119 ، 120 ، 121 ، 122 ، 123