Mavzu: Inklyuziv ta’limning huquqiy-me’yoriy asoslari

Reja: Imkoniyati cheklangan bolalarni o’qitishning huquqiy asoslari Imkoniyati cheklangan bolalar ta’limini tashkil etish

Bugungi kunda Respublika bo‘yicha jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun jami 86 ta ixtisoslashtirilgan maktab va maktab-internatlarda 21,2 ming nafar, 21 ta sanatoriy turidagi maktab-internatlarda 6,1 ming nafar o‘quvchilar ta’lim-tarbiya oladi. Shuningdek, uzoq muddat davolanishga muhtoj bo‘lgan 13,3 ming nafar o‘quvchilar uyda yakka tartibda o‘qitiladi.

150 nafardan ortiq tibbiy-psixologik-pedagogik komissiya va 1,3 ming nafardan ortiq pedagog xodimlar inklyuziv ta’lim xizmatlariga o‘qitildi; Pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish bo‘yicha ta’lim muassasalarining o‘quv rejalariga ta’lim tizimiga inklyuziv amaliyotni tatbiq etishga doir 3 ta o‘qitish moduli kiritildi; 2 ming nafardan ortiq alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalar va ularning ota-onalariga inklyuziv ta’lim xizmatlari tashkil etildi;

Toshkent, Samarqand, Namangan, Xorazm va Surxondaryo viloyatlarida 5 ta tajriba-resurs markazi hamda 15 ta tajriba maktablari tashkil etilib, ularga 800 nafardan ortiq bolalar qamrab olindi. Butun dunyo mamlakatlari, jumladan O’zbekistonda ham inklyuziv ta’limni amalga oshirish bo’yicha turli qaror va qonunlar ishlab chiqilgan. Ta’lim tizimini joriy etish har doim ma’lum bir qonun-qoidalarga, tamoyillarga va asoslarga tayanishi lozim.

Ta’lim to’g’risidagi qonunning yangi tahririga ko’ra, qonunga har bir bolaning ta’lim olishdagi teng huquqliligini ta’minlash, har qanday diskriminatsiya va kamsitishlarning oldini olishga qaratilgan “inklyuziv ta’lim” tushunchasi ham kiritildi. (2020-y) Профессор в.б. Ф.У.Қодирова O’zbekiston Respublikasi ta’lim to’g’risidagi qonunning 55-moddasida rivojlanishda jismoniy yoki psixik kamchiliklarga ega bo’lgan bolalar ta’lim olish huquqiga egadirlar deyiladi. Inklyuziv ta’lim – (inklyuziya – inglizcha inclusion- uyg‘unlashish) degan ma’noni anglatadi Inklyuziv ta`limning siyosati turli xil ehtiyojli bolalarni ta`lim olishini qo’llab, yaxshi hayot ko`rinishiga imkon yaratadi. Barcha o’quvchilar uchun maxsus ta’lim ehtiyojlari va individual imkoniyatlarning farqliligini inobatga olgan holda ta’lim muassasalarida ilm olishda teng huquqlilikni ta’minlashga hizmat qiladi,

Nogironlarni umumta’lim tizimida o’qitish masalalariga e’tibor berish Respublikamizda 1996 yilda O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi, Respublika ta’lim markazi va YuNESKO tashkiloti bilan hamkorlikda respublika seminari o’tkazilishi bilan islohotlar amalga oshirila boshladi. Shu davrdan boshlab olimlar, maxsus ta’lim tizimidagi rahbar xodimlari, pedagoglar, umumta’lim mussasalarining rahbarlari va nodavlat jamoa tashkilotlarining nogironlar ta’limi ehtiyojini qondirishga qaratilgan munosabatlari o’zgara boshladi.

Inklyuziv talimning huquqiy asoslari Jahon miqyosida: Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi(1948yil) “Bolalar huquqlari to‘g‘risida”gi konvensiya (1989 yil) “Nogironlar huquqlari to‘g‘risida”gi deklaratsiya (1975 yil) “Ta’lim hamma uchun” umumjahon deklaratsiyasi (1990 yil) Salamanka Bayonoti (1994 yil) Dakar deklaratsiyasi (2000 yil) O’zbekiston miqyosida: “Nogironlarni ijtimoiy himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonun (1991 yil) O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (1992yil) “Talim to‘g‘risidagi” Qonun (2020yil) “Ta’lim hamma uchun” Milliy dastur rejasi (2003yil) “Imkoniyati cheklangan bolalar va o‘smirlar uchun inklyuziv talim muvaqqat Nizomi” (2005 yil) “Ijtimoiy himoya” yili Davlat dasturi (2007yil)

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” (PQ-4860-son, 2020 yil 13 oktyabr) qarori tasdiqlandi!

2020 — 2025-yillarda xalq ta’limi tizimida inklyuziv ta’limni rivojlantirish Konsepsiyani amalga oshirishdan kutilayotgan natijalar Konsepsiya doirasida belgilangan vazifalarni bajarish orqali 2020 — yillarda xalq ta’limi tizimida inklyuziv ta’limni rivojlantirishda quyidagi ko‘rsatkichlarga erishish nazarda tutiladi: - alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan shaxslarning rivojlanishi, reabilitatsiyasi, jamiyatga integratsiyalashuvida inklyuziv ta’limning strategik omil sifatidagi roli tasdiqlanadi; alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarning ta’limiy muhiti yaxlitligi mustahkamlanadi, ularning jamiyatga integratsiyasi uchun zarur sharoitlar ta’minlanadi; - davlat, jamiyat, shaxsning inklyuziv ta’lim sohasidagi manfaatlarini muvofiqlashtirish mexanizmlari yaratiladi; - inklyuziv ta’lim tizimining umumiy qulayligi, uzluksizligi, ta’lim sifati, shuningdek o‘quvchilarning rivojlanish darajasi, xususiyatlariga moslashuvchanligi va variativligiga erishiladi;

- inklyuziv ta’lim sohasidagi xalqaro munosabatlar doirasida o‘zaro hamkorlik aloqalari mustahkamlanadi; - o‘quvchilar ta’limiy ehtiyojlarning o‘ziga xosligini inobatga olgan holda sifatli ta’lim olishi uchun ular davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi; - inklyuziv ta’limni bosqichma-bosqich joriy etish orqali alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari optimallashtiriladi, ularda ta’lim olayotgan o‘quvchilarning teng huquqli jamiyat a’zosi sifatida umumta’lim muassasalarida bilim olishi ta’minlanadi; - pedagogik yo‘nalishdagi oliy ta’lim muassasalarida inklyuziv ta’lim dasturlari asosida kadrlar tayyorlash yo‘lga qo‘yiladi; - inklyuziv ta’lim muassasalarining moddiy-texnik bazasi yaxshilanadi; - inklyuziv ta’lim muassasalarining Internet tarmog‘iga to‘liq ulanishi ta’minlanadi; - inklyuziv ta’lim muassasalarida o‘quvchilarni qabul qilish va boshqa ta’lim muassasalariga o‘tkazish uchun davlat xizmatlarini ko‘rsatish mexanizmi joriy etiladi.

Mamlakatimizda imkoniyati cheklangan bolalarni o‘qitish, tarbiyalash, kasb-xunarga yo‘naltirish, jamiyatga uyg‘unlashtirish masalalalari davlat siyosatining dolzarb yo‘nalishlaridan hisoblanadi. Chunki O‘zbekistonda taraqqiyotning besh tamoyilidan biri-kuchli ijtimoiy siyosat maqsadli yo‘lga qo‘yilganligi bois, aholining ko‘makka muhtoj qatlamlarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash huquqiy jihatdan kafolatlangan.

Imkoniyati cheklangan bolalar va o‘smirlarning ijtimoiy hayotga moslashuvi milliy va xalqaro asoslarga egadir.

Jumladan, xalqaro xujjatlar:

Бола ҳуқуқлари тўғрисида Конвенция

Бола ҳ у қ у қ лари тў ғ рисида Конвенция инсон ҳ у қ у қ ларига оид энг универсал шартнома ҳ исобланади йил январига келиб Б Ҳ Кни 192 та давлат ратификация қ илди.

Бола ўзи ким? 18 ёшга тўлмаган ҳ ар бир инсон зоти, агар болага нисбатан қ ўлланиладиган қ онун бўйича у эртаро қ бало ғ атга етмаган бўлса, бола ҳ исобланади.

0-18 Бола

Б Ҳ К нинг принциплари Болага нисбатан ҳар қандай камситишларнинг олдини олиш Боланинг манфаатларини ҳар томонлама етарли таъминлаш Боланинг яшаб кетиш ва соғлом ривожланишини кафолатлаш Боланинг ҳуқуқларини тан олиш

Ҳуқуқларнинг тоифалари Ҳуқуқларнинг тоифалари Яшаб кетиш Ривожланиш Ҳимоя Иштирок

Яшаб кетиш билан боғлиқ ҳуқуқлар: 6, 24, 7, 8, 9, 19, 20, 21, 23, 26, 27, 30, 32, 33, 34, 35, 38

Ҳ имоя билан бо ғ ли қ ҳ у қ у қ лар: 2, 7, 10, 11, 16, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 30, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40

Ривожланиш билан бо ғ ли қ ҳ у қ у қ лар: 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 24, 28, 29, 31

Иштирок билан боғлиқ ҳуқуқлар: 12, 13, 15, 17, 42

Vazirlar Mahkamasining “Respublika bolalar ijtimoiy moslashuv Markazini tashkil etish to‘g‘risida” gi 419- sonli Qarori (2004 yil) “Ijtimoiy himoya yili” Davlat dasturi (2007 yil) “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonun (2008 yil)